१. जेनजि आन्दोलनको वास्तविकता
हालको जनआन्दोलनलाई “Gen-Z” ले उठाएको भन्दै व्यापक चर्चा भएको छ। तर यसको उठान र विस्तार केवल स्वतन्त्र युवा पुस्ताको आवेग मात्र होइन, बालेन शाह, दुर्गा प्रसाई र रवि लामिछाने जस्ता पात्रहरूको राजनीतिक उपस्थितिबाट पनि सम्भव भएको स्पष्ट छ। यी तीन नेताले विभिन्न कोणबाट जनभावनालाई प्रतिनिधित्व गरेका छन् र आन्दोलनलाई व्यापक बनाएका छन्।
२. विभाजन र भडकाउने प्रयास
यतिबेला आन्दोलनलाई विभाजित गर्ने, “नो रवि” वा “नो दुर्गा” जस्ता नाराले परिस्थितीलाई अझै भडकाउने खेल भइरहेको छ। यस्तो विभाजनले आन्दोलनको सार नोक्सान गर्ने मात्र होइन, नयाँ अप्रिय घटनालाई निम्त्याउने खतरा पनि बढाउँछ।
३. निषेधको राजनीति र यसको परिणाम
नेपालको राजनीतिक संस्कृतिमा “निषेध” (Exclusion) को प्रवृत्ति पुरानो हो।
एक समूहलाई निषेध गर्दा अर्को समूह हावी हुन्छ, तर दीर्घकालीन समाधान कहिल्यै जन्मिँदैन।
यसरी निषेधले निषेध जन्माउँदै जाँदा अन्ततः देश नै खरानीमा परिणत हुने खतरा बढ्छ।
आजको संकट पनि यही निषेधको परिणाम हो। त्यसैले अहिले “नो रवि” वा “नो दुर्गा” भन्दा पनि सबैलाई सम्बोधन गरेर निकास खोज्नु अपरिहार्य छ।
४. पुराना नेताहरू र नयाँ पुस्ता
पुराना दलका नेताहरू – प्रचण्ड, देउवा वा ओली – अझै पनि राजनीतिको मूलधारमा छन्। तर उनीहरूको शैली र प्रभावशीलता फेसबुकमा फोटो खिचेर प्रस्तुत गर्ने “फोटो-पोलिटिक्स” भन्दा पर जान सक्दैन।
त्यसको विपरीत, बालेन, रवि र दुर्गा जस्ता पात्रहरूले औपचारिक संरचना बाहिरै रहेर आम जनताको विश्वास जितेका छन्। यसले देखाउँछ – नेपाली राजनीति केवल परम्परागत दलकै नियन्त्रणमा छैन।
५. यथार्थवादी राजनीति (Realpolitik) को आवश्यकता
नेपालको भूराजनीतिक अवस्था, जनताको मनोविज्ञान र नयाँ पुस्तामा जागेको चेतनाले देखाउँछ कि निकासको सूत्र अब आदर्शका लामो भाषणले होइन, व्यवहारिक यथार्थवादी राजनीतिबाट (Realpolitik) खोज्नुपर्छ।
यसमा मुख्य स्टेकहोल्डर बालेन शाह, दुर्गा प्रसाई र रवि लामिछाने नै हुन्। जनताले चाहे चुनावमा छनोट गर्नेछन्, तर तत्कालको संकट निकास यही त्रिकोणीय शक्ति–समीकरणबाट मात्र सम्भव छ।
निष्कर्ष :
आजको आन्दोलनलाई केवल जेनजि पुस्ताको उत्साहको रूपमा हेर्ने कि पुराना दलका प्रतिशोधमा देख्ने भन्दा पनि, यो नयाँ त्रिकोणीय शक्तिको उदयको परिणाम हो। निषेधको राजनीति जारी रहे देश थप अस्थिर बन्छ, तर यथार्थवादी राजनीतिद्वारा (Realpolitik) निकास खोजेमा मात्र स्थायित्व सम्भव हुन्छ।